Demissionair minister Pia Dijkstra (Medische Zorg) is bezorgd dat patiënten te late of verkeerde zorg krijgen omdat zorgverleners mensen indelen in hokjes op basis van de niet-wetenschappelijke term ‘ras’. Toch is het niet aan haar om in te grijpen, zegt ze tegen NU.nl.
Onder mensen bestaan geen verschillende rassen. Daar is de wetenschap het al jaren over eens. Maar nog steeds hanteren belangrijke instanties in de zorg de term ‘ras’ in handleidingen en richtlijnen, blijkt uit onderzoek van NU.nl.
En dat levert risico’s op voor patiënten. Je huidskleur bepaalt hierdoor bijvoorbeeld rond longfalen onterecht hoe snel dat serieus wordt genomen en dus behandeld. Hetzelfde geldt voor verminderde nierfunctie. Wetenschappers trekken hierover al jaren aan de bel.
Na vragen van NU.nl verwijderden Huisartsopleiding Nederland, het Amsterdam UMC en het Rotterdamse Erasmus MC de factor ‘ras’ uit medische richtlijnen. Richtlijnenopsteller COPD & Astma Huisartsen Advies Groep (CAHAG) haalde een omstreden kaartje met verschillende menselijke ‘rassen’ weg op de eigen website.
Onze berichtgeving leidde tot Kamervragen van GroenLinks-PvdA. Dijkstra antwoordde eind vorige maand dat ze zich zorgen maakt over de gezondheidsrisico’s voor patiënten door onderscheid op basis van ‘ras’ of etniciteit. “Zonder deugdelijke onderbouwing is er immers sprake van discriminatie”, licht ze toe aan NU.nl.
De zorgminister zou over het gebruik van ‘ras’ navraag hebben gedaan bij de Federatie Medisch Specialisten en het Nederlands Huisartsen Genootschap. Maar nu zegt ze dus dat ze niet ingrijpt.
“De verantwoordelijkheid ligt bij het veld”, zegt Dijkstra. “Uit de verkenning bij het veld is gebleken dat zij aandacht voor dit onderwerp hebben.” Ze voegt er aan toe dat ze bereid is om dit jaar een start te maken met een verkenning hoe culturele en etnisch specifieke kennis moet worden opgenomen in richtlijnen.
Hierom zijn ‘ras’ en etniciteit in de gezondheidszorg niet relevant
“‘Ras’ is een achterhaald en onwetenschappelijk onderscheid tussen groepen mensen op basis van uiterlijke kenmerken die op een hoop zijn gegooid”, zegt sociaal wetenschapper Alana Helberg-Proctor. “Dit lukrake onderscheid is medisch of biologisch niet relevant”, vult onderzoeker discriminatie Hanneke Felten van Movisie aan.
Dat neemt volgens Felten niet weg dat “heel specifieke en nauw gedefinieerde kenmerken zoals huidskleur” gepaard kunnen gaan met meer of juist minder risico op een bepaalde ziekte. “Maar dat heeft niets te maken met het grofweg bedenken van ‘rassen’.”
Volgens Felten en Helberg-Proctor is etniciteit een paraplubegrip voor bijvoorbeeld de culturele, taalkundige en migratieachtergrond. Maar etniciteit is net als ‘ras’ meestal veel te onnauwkeurig. Bovendien worden de begrippen volgens Helberg-Proctor door elkaar gebruikt. “Dat komt doordat ‘ras’ na de Tweede Wereldoorlog gevoelig lag.”
“Nu worden zwangeren van onder meer Turkse afkomst gevraagd om een extra test te doen, omdat ze Turks zijn en meer risico zouden lopen op zwangerschapsdiabetes”, vertelt Felten. “Maar het risico op die aandoening heeft te maken met eetpatroon en leefstijl. Dus het zou nauwkeuriger zijn om te vragen naar eetpatronen in plaats van af te gaan op het geboorteland van iemand of diens ouders.”
Ondertussen is “het veld” op zijn minst traag met het uitbannen van ‘ras’ en het wegnemen van risico’s voor patiënten.
Zo is Huisartsopleiding Nederland verantwoordelijk voor het curriculum van alle huisartsenopleidingen in Nederland. De organisatie noemde het gebruik van ‘ras’ in de lesstof op de eigen website in maart tegen NU.nl een beschamende, maar opzichzelfstaande fout.
Maar in de huisartsenopleiding van het Nijmeegse Radboudumc komt nog steeds ‘ras’ voor. Huisartsen in opleiding leren daar dat het niet-wetenschappelijke ‘ras’ voor 10 procent invloed heeft op je longfunctie. En dat klopt dus niet.
De Nijmeegse huisartsenopleiding zegt de richtlijnen van Huisartsopleiding Nederland te volgen. Maar de landelijke organisatie wijst weer naar CAHAG, dat e-learningmodules over longaandoeningen aanbiedt aan aspirant-huisartsen.
CAHAG-bestuurslid Lisette van den Bemt werkt als onderzoeker bij het Radboudumc. Ze vermoedt dat haar werkgever per ongeluk een oude versie van de online lesstof gebruikt. “Maar indien ‘ras’ inderdaad nog genoemd wordt, dan zullen we dit zo spoedig mogelijk laten aanpassen.”
Het Radboudumc laat vrijdag na publicatie van dit artikel weten dat dit inmiddels gebeurd is. “We hanteren sinds enkele jaren de term ‘etniciteit’ in plaats van ‘ras’ en betreuren het dat deze wijziging niet was doorgevoerd in de e-learning.”
Toch blijft CAHAG verwijzen naar internationale richtlijnen die het gebruik van ‘ras’ in longdiagnostiek zouden onderbouwen.
CAHAG legt de internationale richtlijnen verkeerd uit, zegt Charifa Zemouri. Zij is gezondheidswetenschapper en werkt veel met het ontwikkelen van zorgrichtlijnen.
“Niet ‘ras’ maar zaken zoals milieuvervuiling, leefomgeving en lichaamsbeweging verklaren verschillen in longfunctie”, zegt ze. “Het hanteren van verschillende waarden op basis van ‘ras’ zorgt voor gezondheidsverschillen, zoals meerdere studies hebben aangetoond. Waarom blijft de zorg in Nederland zo sterk vasthouden aan ‘rassencorrectie’? Terwijl dat al lang is verworpen en zelfs als schadelijk is bestempeld.”
Imaan Booster 